Co do zasady kobieta nie może zrzec się prawa do urlopu macierzyńskiego, gdyż ma on służyć przede wszystkim ochronie zdrowia jej i dziecka. Kodeks pracy dopuszcza jednak możliwość częściowej rezygnacji z takiego urlopu na rzecz ojca dziecka. Otóż pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu; w takim przypadku niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego udziela się pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko.

Możliwość rezygnacji z części urlopu przez matkę jest ściśle uzależniona od tego, czy ojciec skorzysta z pozostałej części tego urlopu. W przypadku gdy nie ma pracownika-ojca wychowującego dziecko, z którym pracownica mogłaby podzielić urlop macierzyński, albo pracownik-ojciec wychowujący dziecko nie chce partycypować w korzystaniu z urlopu macierzyńskiego, pracownica musi wykorzystać przysługujący jej urlop macierzyński w pełnym wymiarze.

Pracownica obowiązana jest zgłosić pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego najpóźniej na 7 dni przed przystąpieniem do pracy. Zanim to nastąpi pracownik-ojciec wychowujący dziecko musi wystąpić na piśmie do swojego pracodawcy z wnioskiem o udzielenie urlopu macierzyńskiego. We wniosku pracownik wskazuje termin rozpoczęcia korzystania z należnej mu części urlopu macierzyńskiego, który przypada bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę oraz dołącza zaświadczenie, że matka dziecka korzystała z urlopu macierzyńskiego po porodzie co najmniej 14 tygodni i oświadczenie matki dziecka o rezygnacji z pozostałej części urlopu. Pracodawca ma obowiązek taki wniosek uwzględnić.

Pracodawca zatrudniający pracownika-ojca ma obowiązek wystawić zaświadczenie potwierdzające termin wskazany przez zainteresowanego we wniosku. Powinien to uczynić na tyle szybko, by matka dziecka mogła we wskazanym wyżej 7-dniowym terminie złożyć je swemu pracodawcy wraz z wnioskiem w sprawie rezygnacji z urlopu.

Pracownik-ojciec dziecka ma także dodatkową możliwość skorzystania z części urlopu macierzyńskiego wówczas, gdy pracownica wymaga opieki szpitalnej. Aby jednak mógł skorzystać z takiego urlopu muszą być spełnione dwa warunki:
1. pracownica wykorzystała co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego,
2. pracownica wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem.

Urlop macierzyński przysługujący ojcu w związku ze złym stanem zdrowia matki tym różni się od zwykłego wykorzystania przez niego części urlopu macierzyńskiego, że może z tego prawa skorzystać już po 8 tygodniach urlopu macierzyńskiego matki, a nie dopiero po upływie 14 tygodni.
Część urlopu macierzyńskiego ojca nie może być dłuższa niż okres, w którym pracownica przebywa w szpitalu, zaś łączny wymiar urlopu wykorzystanego przez pracownicę i pracownika-ojca wychowującego dziecko nie może przekroczyć wymiaru maksymalnego.

Wyjątkową sytuacją, w której ojciec dziecka może skorzystać z urlopu macierzyńskiego jest także śmierć matki w czasie urlopu macierzyńskiego. Wówczas przysługuje mu taki urlop w wymiarze nie większym, niż maksymalny wymiar urlopu macierzyńskiego przysługujący matce.

Dodatkowy urlop macierzyński

Matka dziecka ma prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego, z którego w pewnych wypadkach może skorzystać także ojciec dziecka. Wymiar dodatkowego urlopu macierzyńskiego przedstawia się następująco:

1. urodzenie jednego dziecka przy porodzie: w roku 2011 - do 2 tygodni; w roku 2012 i 2013 - do 4 tygodni; od roku 2014 - do 6 tygodni;
2. urodzenie więcej niż jednego dziecka przy porodzie: w roku 2011 - do 3 tygodni; w roku 2012 i 2013 - do 6 tygodni; od roku 2014 - do 8 tygodni.

Dodatkowy urlop macierzyński może zostać wykorzystany bezpośrednio po urlopie podstawowym i musi obejmować co najmniej jeden pełny tydzień. Ponadto w tym wypadku należy obowiązkowo złożyć pracodawcy na piśmie wniosek o dodatkowy urlop macierzyński, najpóźniej na 7 dni przed jego rozpoczęciem. Ważne jest, że jeżeli pracownik zdecyduje się na jego wykorzystanie, pracodawca nie może mu odmówić.

Z dodatkowego urlopu macierzyńskiego może skorzystać także pracownik-ojciec wychowujący dziecko. Możliwe jest to w dwóch przypadkach:

1. gdy matka po wykorzystaniu 14 tygodni podstawowego urlopu macierzyńskiego rezygnuje z jego pozostałej części na rzecz ojca dziecka; wówczas z pozostałej części urlopu podstawowego, a także z urlopu dodatkowego korzysta ojciec;
2. gdy pracownica-matka wykorzystała cały przysługujący jej urlop macierzyński; wówczas z urlopu dodatkowego może skorzystać zarówno matka jak i ojciec.

Jeżeli to ojciec chce skorzystać z takiego urlopu, we wniosku składanym do swojego pracodawcy wskazuje termin, w którym matka dziecka wykorzystała cały przysługujący jej wymiar urlopu macierzyńskiego.
Dodatkowy urlop macierzyński nie może być dzielony pomiędzy oboje rodziców. Jeżeli jedno z nich zacznie korzystać z urlopu, musi wykorzystać go do końca, bez możliwości rezygnacji z jego części na rzecz drugiego rodzica.